Họ Lê là một cự tộc ở Trung Lễ, Đức Thọ, Hà Tĩnh. Ông Lê Văn Kỷ, con trai cử nhân Lê Văn Nhiễu đậu ông Nghè trong khoa thi Nho học cuối cùng...
Họ Lê là một cự tộc ở Trung Lễ, Đức Thọ, Hà Tĩnh. Ông Lê Văn Kỷ, con trai cử nhân Lê Văn Nhiễu đậu ông Nghè trong khoa thi Nho học cuối cùng của thời phong kiến vào năm 1918. Đó cũng là năm em út - trong 10 anh em trai - Lê Văn Thiêm ra đời.
Cụ Nghè Kỷ từng là đốc học Bình Thuận trước khi được thuyên chuyển ra làm Đốc học Quy Nhơn và đưa em út theo nuôi ăn học, nuôi dưỡng giấc mơ tri thức. Dù Lê Văn Thiêm chỉ xếp thứ 6 trong thứ tự tốt nghiệp (mất tổng cộng chỉ 6 năm cho chương trình trung học 9 năm) như quy định, Hiệu trưởng trường Quy Nhơn, một nhà toán học gốc Do Thái, vẫn ghi tên anh lên đứng đầu trong danh sách tuyên dương. Ông giải thích ngắn gọn: "Vì anh ấy giỏi hơn tôi!".
Vào năm 1939, cậu học trò Lê Văn Thiêm đã xuất sắc tốt nghiệp chương trình đại cương PCB (Lý - Hóa - Sinh) ở Hà Nội. Với thư giới thiệu của nhà toán học lừng danh Brachet, ông được cấp học bổng sang Pháp du học tại ngôi trường danh tiếng - Trường Đại học Sư phạm Paris (École Normale Supérieure). Năm 1943, Lê Văn Thiêm đã lấy xong bằng thạc sĩ Toán học, đến năm 1945 hoàn thành tiến sĩ Toán học tại Đại học Göttingen, Đức, trước khi Đế chế Quốc xã sụp đổ chỉ 3 ngày. Đến năm 1948, ông trở thành Tiến sĩ quốc gia của Pháp. Lê Văn Thiêm là con cô, còn Lê Thiệu Huy (con trai GS Lê Thước) là cháu cậu, sinh sau 3 năm (1921). Ở Trường Trung học Albert Sarraut, anh là "nhà vô địch tuyệt đối" trong suốt thời gian học, tốt nghiệp vào năm 1939. Ngày tốt nghiệp, Hiệu trưởng Trường đã mời bà Lê Thị Ba, mẹ anh từ Hà Tĩnh ra Hà Nội chứng kiến, mời bà cụ nhà quê lên hàng ghế khách mời danh dự. Ông bày tỏ: "Tôi muốn được diện kiến để bày tỏ lòng ngưỡng mộ với bà mẹ nào có thể sinh ra một người con xuất sắc đến vậy"
Sau đó, Lê Thiệu Huy cũng thi vào ban PCB để rồi hoàn tất hạng xuất sắc 3 chứng chỉ Toán đại cương, Vật lý đại cương và Cơ lý thuyết, chỉ thiếu 1 chứng chỉ nữa là có bằng cử nhân, trước khi vào học Đại học Y Hà Nội vào năm 1942. Thú vị là, ông cũng học toán với GS Brachet và được thầy đánh giá: “Tôi chưa thấy học sinh nào xuất chúng như Lê Thiệu Huy…”. GS Hoàng Xuân Hãn dạy Cơ lý thuyết thì khẳng định: “Tôi có 2 học trò giỏi đều quê ở Đức Thọ là Lê Văn Thiêm và Lê Thiệu Huy. Các trò khác không sao sánh kịp!”.
Đáng tiếc, Chiến tranh Thế giới thứ hai đã chặn mất con đường du học của Lê Thiệu Huy, khiến anh không thể đi đến tận cùng trên con đường chinh phục đỉnh cao khoa học.
Mùa xuân năm 1946, mặt trận Savanakhet bị vỡ, Tham mưu trưởng Liên quân Việt - Lào Lê Thiệu Huy đã lấy thân chắn đạn cho Hoàng thân Suphanouvong khi đang trên thuyền vượt sông Mekong sang đất Thái Lan. Anh hy sinh khi mới 26 tuổi.
Vài năm sau đó, khi bảo vệ TS Quốc gia tại Pháp, Lê Văn Thiêm đã ghi lên trang đầu của bản luận án dòng chữ bằng tiếng Đức: "Để tưởng nhớ bạn Lê Thiệu Huy đã hy sinh cho Tổ quốc Việt Nam trên sông Mekong". Bản luận văn này hiện được lưu giữ tại nhà thờ họ Lê, Trung Lễ, nay đã hợp thành xã Lâm Trung Thủy, Đức Thọ, Hà Tĩnh. Anh cả đậu TS trong khoa thi Nho học cuối cùng thời phong kiến, em út trở thành TS toán học đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa sau đúng 30 năm - độ chênh trong tuổi đời của họ. Ở giữa khoảng cách đó là tình bạn, tình người, là khát vọng khoa học không đến đích với một tài năng đoản mệnh khác. Tên tuổi của họ sẽ còn được lưu truyền rất lâu trong lịch sử đại học Việt Nam như những nét son rực rỡ của tinh thần, khát vọng khoa học và khai phóng.
Cụ Nghè Kỷ từng là đốc học Bình Thuận trước khi được thuyên chuyển ra làm Đốc học Quy Nhơn và đưa em út theo nuôi ăn học, nuôi dưỡng giấc mơ tri thức. Dù Lê Văn Thiêm chỉ xếp thứ 6 trong thứ tự tốt nghiệp (mất tổng cộng chỉ 6 năm cho chương trình trung học 9 năm) như quy định, Hiệu trưởng trường Quy Nhơn, một nhà toán học gốc Do Thái, vẫn ghi tên anh lên đứng đầu trong danh sách tuyên dương. Ông giải thích ngắn gọn: "Vì anh ấy giỏi hơn tôi!".
Vào năm 1939, cậu học trò Lê Văn Thiêm đã xuất sắc tốt nghiệp chương trình đại cương PCB (Lý - Hóa - Sinh) ở Hà Nội. Với thư giới thiệu của nhà toán học lừng danh Brachet, ông được cấp học bổng sang Pháp du học tại ngôi trường danh tiếng - Trường Đại học Sư phạm Paris (École Normale Supérieure). Năm 1943, Lê Văn Thiêm đã lấy xong bằng thạc sĩ Toán học, đến năm 1945 hoàn thành tiến sĩ Toán học tại Đại học Göttingen, Đức, trước khi Đế chế Quốc xã sụp đổ chỉ 3 ngày. Đến năm 1948, ông trở thành Tiến sĩ quốc gia của Pháp. Lê Văn Thiêm là con cô, còn Lê Thiệu Huy (con trai GS Lê Thước) là cháu cậu, sinh sau 3 năm (1921). Ở Trường Trung học Albert Sarraut, anh là "nhà vô địch tuyệt đối" trong suốt thời gian học, tốt nghiệp vào năm 1939. Ngày tốt nghiệp, Hiệu trưởng Trường đã mời bà Lê Thị Ba, mẹ anh từ Hà Tĩnh ra Hà Nội chứng kiến, mời bà cụ nhà quê lên hàng ghế khách mời danh dự. Ông bày tỏ: "Tôi muốn được diện kiến để bày tỏ lòng ngưỡng mộ với bà mẹ nào có thể sinh ra một người con xuất sắc đến vậy"
Sau đó, Lê Thiệu Huy cũng thi vào ban PCB để rồi hoàn tất hạng xuất sắc 3 chứng chỉ Toán đại cương, Vật lý đại cương và Cơ lý thuyết, chỉ thiếu 1 chứng chỉ nữa là có bằng cử nhân, trước khi vào học Đại học Y Hà Nội vào năm 1942. Thú vị là, ông cũng học toán với GS Brachet và được thầy đánh giá: “Tôi chưa thấy học sinh nào xuất chúng như Lê Thiệu Huy…”. GS Hoàng Xuân Hãn dạy Cơ lý thuyết thì khẳng định: “Tôi có 2 học trò giỏi đều quê ở Đức Thọ là Lê Văn Thiêm và Lê Thiệu Huy. Các trò khác không sao sánh kịp!”.
Đáng tiếc, Chiến tranh Thế giới thứ hai đã chặn mất con đường du học của Lê Thiệu Huy, khiến anh không thể đi đến tận cùng trên con đường chinh phục đỉnh cao khoa học.
Mùa xuân năm 1946, mặt trận Savanakhet bị vỡ, Tham mưu trưởng Liên quân Việt - Lào Lê Thiệu Huy đã lấy thân chắn đạn cho Hoàng thân Suphanouvong khi đang trên thuyền vượt sông Mekong sang đất Thái Lan. Anh hy sinh khi mới 26 tuổi.
Vài năm sau đó, khi bảo vệ TS Quốc gia tại Pháp, Lê Văn Thiêm đã ghi lên trang đầu của bản luận án dòng chữ bằng tiếng Đức: "Để tưởng nhớ bạn Lê Thiệu Huy đã hy sinh cho Tổ quốc Việt Nam trên sông Mekong". Bản luận văn này hiện được lưu giữ tại nhà thờ họ Lê, Trung Lễ, nay đã hợp thành xã Lâm Trung Thủy, Đức Thọ, Hà Tĩnh. Anh cả đậu TS trong khoa thi Nho học cuối cùng thời phong kiến, em út trở thành TS toán học đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa sau đúng 30 năm - độ chênh trong tuổi đời của họ. Ở giữa khoảng cách đó là tình bạn, tình người, là khát vọng khoa học không đến đích với một tài năng đoản mệnh khác. Tên tuổi của họ sẽ còn được lưu truyền rất lâu trong lịch sử đại học Việt Nam như những nét son rực rỡ của tinh thần, khát vọng khoa học và khai phóng.
Theo Nguyễn Hồng Lam (VNN) . Người đăng: MiR Math.